Ζούμε ένα τεράστιο έλλειμμα δημοκρατίας. Η παρούσα κυβέρνηση ξεδιάντροπα και εγκληματικά με πράξεις και παραλείψεις πράξεων προσβάλλει, βιάζει και κατακρεουργεί τους πιο θεμελιώδεις δημοκρατικούς θεσμούς μπροστά στα έκπληκτα ή λιγότερο έκπληκτα μάτια μας. Θα έπρεπε να ανησυχούμε; Θα έπρεπε να ανησυχούμε για το ότι, τουλάχιστον από ότι φαίνεται προς το παρόν, δεν ανησυχούμε αρκετά και αρκετοί από εμάς τους πολίτες; Θα δείξει βέβαια στο χειροκρότημα ή στο κλάμα σε λίγους μόνο μήνες. Απρίλης, κοντός ψαλμός αλληλούια, ή Απρίλης ο πιο σκληρός μήνας κατά τον Τ.Σ. Ελιοτ. Ναι, οκ.
Ωστόσο ένα άλλο ερώτημα δεν θα βρει απάντηση τον Απρίλη που μας έρχεται και τούτο είναι: Μπορούμε να σώσουμε τη δημοκρατία από τους στυγνούς σφετεριστές της; Πώς και τι σημαίνει αυτό άραγε; Ας το εξετάσουμε λίγο.
Ίσως το να προσπαθούμε να σώσουμε την δημοκρατία χωρίς όμως να αγγίζουμε τον τρόπο λειτουργίας του καπιταλισμού, είναι σαν να προσπαθούμε να σώσουμε το περιβάλλον, να αποτρέψουμε μια καταστροφική κλιματική αλλαγή χωρίς να αλλάξουμε τον τρόπο παραγωγής, δηλαδή τον τρόπο που παράγουμε (ο τρόπος παραγωγής προφανώς δεν αναφέρεται μόνο στο τεχνικό / τεχνολογικό κομμάτι της παραγωγής αλλά και στις παραγωγικές σχέσεις) αλλά και καταναλώνουμε, αν και κάποιοι καταναλώνουν και κάποιοι λιμοκτονούν, με αποχρώσεις του γκρι ή του κόκκινου (το κόκκινο του αίματος ή των κερασιών) στο ενδιάμεσο.
Αν θεωρούμε ότι η ανάπτυξη είναι μονόδρομος, που προφανώς δεν είναι, εκτός αν εννοούμε ένα εισιτήριο άνευ επιστροφής στην Παλούκαβιλ (a one-way ticket to Palookaville, συγκλονιστική ατάκα αυτή που εκστομίζει ο Μάρλον Μπράντο στην ταινία του Καζαν On The Waterfront), αλλά ακόμα κι αν το θεωρήσουμε, είναι πλέον προφανές ότι η ανάπτυξη δεν χρειάζεται τη δημοκρατία. Αυτό το ήξερε και ο Στάλιν μια χαρά και το ξέρει και το Κομμουνιστικό Κόμμα της Κίνας. Το ήξερε και ο Αουγκούστο Πινοσέτ και τα αγόρια του Φρίντμαν της Σχολής του Σικάγου. Η δημοκρατία δεν χρειάζεται για την πολυπόθητη ανάπτυξη. Για τι χρειάζεται λοιπόν; Η για να μιλήσουμε κάπως λιγότερο αφηρημένα, ποιος την χρειάζεται και για τι ακριβώς;
Κατ' αρχήν, δεν μιλάμε για την μυθική Αθηναϊκή δημοκρατία, αυτόν τον αηδιαστικά ζαχαρένιο μύθο που αναγκαζόμαστε να πιπιλάμε από το Δημοτικό με αποτέλεσμα να σαπίζουν τα δόντια μας και συνεκδοχικά και το μυαλουδάκι μας. Μιλάμε για τη γένεση και εξέλιξη ενός πολιτικού συστήματος, στην Δύση τουλάχιστον, από περίπου, περίπου, τις αρχές ή τα μέσα του 19ου αιώνα. Δεν θα μαλώσουμε εδώ για την ακριβή ημερομηνία γέννησης της. Κάποιοι την τοποθετούν πιο πίσω στην Γαλλική Επανάσταση. Άλλοι στον Αμερικάνικο εμφύλιο πόλεμο. Κάποιοι ίσως μιλήσουν για τη λεγόμενη δημοκρατία της Φλωρεντίας τον 12ο αιώνα. ΟK, οι ιστορικοί ας κάνουν τη δουλειά τους. Εμείς μιλάμε για ένα πολιτικό σύστημα κοινοβουλευτικής δημοκρατίας που εδραιώθηκε στη Δύση, τον 19ο αιώνα, καταργώντας σε μεγάλο βαθμό αν και σίγουρα όχι ολοκληρωτικά, την αριστοκρατία και τα κατάλοιπα της φεουδαρχίας. Γεννήθηκε δε νυφούλα. Παντρεμένη από τα γεννοφάσκια της με τον καπιταλισμό. Τυχαίο ίσως.
Ένα σύστημα που μάθαμε να λατρεύουμε και να θεωρούμε ως το καλύτερο σύστημα διακυβέρνησης. Γιατί, ο θεός να φυλάει, ποιες είναι οι εναλλακτικές; Ο φασισμός; Η δικτατορία του προλεταριάτου; Οι αναρχικές κομμούνες σε διάφορες περιοχές και πόλεις της Ισπανίας μέχρι την επικράτηση του Φράνκο; Ο θεός να μας φυλάει, ειδικά εμάς τους άντρακλες δημοκράτες, τα παιδιά μας, τις γυναίκες μας, το βιος μας από τους κομμουνιστές και τους αναρχικούς αλλά και τους φασίστες. Μην ανησυχείτε φίλοι δημοκράτες, ο θεός θα κάνει αυτό που ξέρει ή αυτό που θέλει τέλος πάντων, χωρίς να μας ρωτήσει. Ανεξερεύνητες οι βουλές του γαρ.
Παρεμπιπτόντως και προς αποφυγήν πάσης παρεξηγήσεως, δεν προσυπογράφω στο ελάχιστο στη θεωρία των δύο άκρων. Με δυο τηλεγραφικά λόγια, χωρίς περαιτέρω αναλύσεις εδώ, η εν λόγω «θεωρία» επιστρατεύεται ιστορικά, όπως εδώ στην Ελλάδα από την δεξιά, για να διαλύσει την ιστορία, να τρομάξει τον κοσμάκη και εν τέλει να προστατέψει ένα και μόνο άκρο, αυτό της εξουσίας του κράτους που παρουσιάζεται αυτάρεσκα ως η ηθικά αυταπόδεικτη ενσάρκωση της σύγχρονης δημοκρατίας.
Οι μεταφυσικές ανησυχίες μας όμως μάλλον είναι όσο αδιάφορες όσο οι μεταφυσικές ανησυχίες του Βάλτερ Μπένγιαμιν. Διόρθωση: χίλιες φορές πιο αδιάφορες, γιατί ο Μπένγιαμιν συνομιλούσε με τον Αγγελο της Ιστορίας. Εμείς συνομιλούμε με κάτι περιθωριακούς, κάτι αλκοολικούς, κάποιες ανώνυμες μοναχικότητες, κάποιες μικρές συλλογικότητες που προσπαθούν να σταθούν αλληλέγγυα δίπλα στα προσφυγικά στη Λεωφόρο Αλεξάνδρας, κάποια αγγελούδια χωρίς φτερά.
Βρισκόμαστε σε προεκλογική περίοδο πλέον. Ας μη γελιόμαστε. Το δίλημμα εδώ και τώρα είναι ή παρουσιάζεται ως τέτοιο, όπως το δίλημμα του φυλακισμένου, Μητσοτάκης ή Τσίπρας; Σταϊκούρας ή Τσακαλώτος; Πλεύρης ή Ξανθός; Η για τους πιο ψαγμένους, σκληρός νεο-φιλελευθερισμός ή μαλακός νεο-Κεϋνσιανισμός; Ολα τα άλλα μπορούν να περιμένουν μαζί με τις γυναίκες του Σταύρου Τσιώλη. Μάλιστα.
Αυτά τα ηθικά και πολιτικά διλήμματα είναι κατασκευασμένα στην λογική του διλήμματος του φυλακισμένου από τη θεωρία των παιγνίων. Η φυλακή είναι δεδομένη. Και δεν μιλάμε για όποια τυχαία φυλακή. Μιλάμε για το Πανοπτικόν. Σε παρακολουθούμε. Δεν ξέρεις πότε. Δεν μπορεί να ζητήσεις εξηγήσεις. Ξέρεις μόνο ότι σε παρακολουθούμε. Φτάνει αυτό. Από κει και πέρα το τι θα διαλέξεις όμως δεν είναι δεδομένο. Αυτή είναι η ελευθερία σου. Η ελευθερία (εμείς τη λέμε κυριαρχία – consumer sovereignty). Αλλη δεν υπάρχει. Εξάσκησε την λοιπόν.
Ίσως, ίσως, μπροστά σ’ αυτό το αμείλικτο δίλημμα, μήπως θα έπρεπε να αναρωτηθούμε, όσο είναι καιρός, αν και καιρός μάλλον δεν υπάρχει πια, μήπως η δημοκρατία δεν έχει φάει μόνο τα παιδιά της, αλλά και τα ψωμιά της, δηλαδή τα ψωμιά των πεινασμένων και δεν σώζεται; Μα πώς; Τι να κάνουμε δηλαδή, να παραδοθούμε στους φασίστες ή στους άπλυτους; Ο ϊδιος ο Τσώρτσιλ δεν είπε -ΟΚ μετά από καμμιά δεκαριά ουϊσκάκια το είπε- ότι «η δημοκρατία είναι το χειρότερο πολίτευμα, με εξαίρεση όλα τα άλλα»; Ναι αυτός το είπε.
Ίσως είναι άκρως προσβλητικό και εξοργιστικό για τους δημοκράτες, αριστερούς και δεξιούς, να ακούνε ότι η κοινοβουλευτική δημοκρατία είναι πιο άθλιο ή έστω πιο άκομψο ψέμα ακόμα κι απ' αυτά που ξεστόμιζε ο Πινόκιο στενοχωρώντας τον γερο-Τζεπέτο τόσο πολύ.
Σχεδόν αντανακλαστικά οι μεν (οι αριστεροί) ίσως θα πουν, Σε καταλάβαμε, είσαι φασίστας, υποστηρίζεις τον Μπολσονάρου, τον Τραμπ, ή εδώ στον δικό μας ιερό τόπο, την Χρυσή Αυγή. Δεν θα σε αφήσουμε. Θα σε ξεσκεπάσουμε, εσένα και τα φιλαράκια σου που σου κλείνουν το μάτι με νόημα. Θα σας χτυπήσουμε αλύπητα με μια γερή δόση κεϋνσιανισμού που δεν θα ξέρετε από πού σας ήρθε. Ποτέ. Ποτέ δεν θα σας αφήσουμε να καταλύσετε την ιερή δημοκρατία. Θα υπερασπιστούμε τα δικαιώματα των εργαζομένων, των ΛΟΑΤΚΙ+, των προσφύγων, θα υπερασπιστούμε τα βουνά και τα λαγκάδια μας και τις θάλασσες μας απέναντι στην απληστία των εταιρειών πράσινης ενέργειας. Όσον αφορά το τελευταίο, καλά ας μην υπερβάλλουμε. Οι δε δεξιοί, εξίσου αντανακλαστικά θα πουν κάτι σαν, Σας έχουμε καταλάβει αναρχοάπλυτοι, φίλοι του Κουφοντίνα, των λαθρομεταναστών, των μουσουλμάνων που θέλουν να καταστρέψουν την Ελλάδα μας και τη Μακεδονία μας. Θα σας διαλύσουμε. Θα σαπίσετε στις φυλακές. Όσο για τη δικτατορία του προλεταριάτου, όχι εμείς, αλλά η ίδια η ιστορία αποκάλυψε τα αποτρόπαια εγκλήματα του Στάλιν και του Μαο τσε Τουνγκ. Με σας δεν έχουμε πολλά να πούμε. Σας ξεμπρόστιασε η ίδια η ιστορία. Εξάλλου εσείς δεν μας απειλείτε. Πάντως εμείς θα προασπιστούμε το μέγιστο αγαθό της δημοκρατίας κι αν κάνουμε λίγο πλιάτσικο στο δημόσιο χρήμα, κι αν παρακολουθούμε τους εχθρούς μας και τους δικούς μας και αν πνίγουμε μετανάστες και ξυλοκοπούμε όσους αντιστέκονται στο μετρό στα Εξάρχεια, κι όσους παίζουν μπάσκετ στο γηπεδάκι στον λόφο του Στρέφη, όλα τα κάνουμε για να προστατέψουμε τη δημοκρατία μας. Ναι τη δημοκρατία μας, όχι την αρχαία, αυτή που στηριζόταν στους σκλάβους για να λάμψει, αλλά τη νέα δημοκρατία, εμάς και τους κολλητούς μας δηλαδή, αυτή που στηρίζεται στους ελεύθερους που λατρεύουν τη σκλαβιά. Κι αν δεν την λατρεύουν, θα τους μάθουμε εμείς να την λατρεύουν.
*Ο Αλέξης Κροκιδάς είναι κοινωνιολόγος με εμπειρία στον τομέα της ψυχικής υγείας στην Ελλάδα και την Αγγλία
Το ανωτέρω άρθρο δημοσιεύτηκε και στην Εφημερίδα των Συντακτών στις 12/1/2023
Η αντανάκλαση αυτής της ζοφερής «μεγάλης εικόνας» στην καθημερινότητα μας είναι η αδράνεια, η παράλυση μας απέναντι σε κάθε εξουσία. Η καλύτερη απόδοση της εικόνας του νεοέλληνα ψηφοφόρου είναι η εικόνα του Χατζηαβάτη, του αντιήρωα του θεάτρου σκιών. Εκείνου που παραμένει δέσμιος του πασά και προσδεμένος στο παρελθόν το οποίο υπηρετεί τυφλά, ενώ την ίδια εποχή, είναι ανίκανος να κατανοήσει το παρόν. Μπορεί ο νεοέλληνας ψηφοφόρος να διαλαλεί προς πάσα κατεύθυνση ότι «οι πολιτικοί συνολικά είναι ανίκανοι να λύσουν τα προβλήματα» αλλά αυτούς εγκρίνει δια της ψήφου του να διαχειριστούν την τύχη του. Να είναι άραγε ο φόβος για το καινούργιο; Να είναι άραγε η ατολμία απέναντι σε οργανωμένα συμφέροντα; Ναι. Είναι και αυτά αλλά η πολιτική εμπειρία όπως κατεγράφη τα 200 τελευταία χρόνια, μας δείχνει πως πάνω απ’ όλα βρίσκεται το μικρό, το ελάχιστο ατομικό συμφέρον του καθενός. Δεν έχει υπάρξει εκλογική αναμέτρηση στην Ελλάδα (ακόμα και σε εποχές μεγάλων κρίσεων και ισχυρότατων κοινωνικών πιέσεων) που το προσωπικό συμφέρον δεν αλλοίωσε το εκλογικό αποτέλεσμα, πάντα προς όφελος κάποιου «Καλοχαιρέτα», κάποιου «Μαυρογιαλούρου» ή του όποιου «βλαχοδημάρχου». Είναι μία από τις αποδείξεις πως τελικά η ψήφος είναι το πιο εμπορεύσιμο είδος στη χώρα μας. Στις δε καταχρηστικά αποκαλούμενες «αυτοδιοικητικές εκλογές» δεν μπορούμε να μιλάμε για σύμπτωμα αλλά για καθολική ασθένεια. Η εξαγορά ψήφων είναι κανόνας και φυσικά δεν πραγματοποιείται μόνο με χρηματικό αντάλλαγμα.
